Pasaport tarihi
Pasaport tarihi deyince akla ilk gelen geçerlilik süresi olsa da burada gerçekten tarihi ile ilgili bir anlatım vereceğiz. Pasaport deyince herkesin aklına gelen, biometrik fotoğraf ile başvurulan, tonla para ödenip alınan, ardından da vize başvurularında elçilik veya konsolosluklardan ilk istenen evrak geliyor değil mi? Peki Pasaport tarihini biliyor musunuz? Hikayesi hakkında bilginiz var mı? Veya hangi pasaportların en güçlü, hangilerinin en zayıf olduklarını biliyor musunuz? Gelin, nedir ne değildir öğrenelim bu pasaport olayını.
Pasaport ne demek?
İngilizce olarak Passport olarak isimlendirilen belgenin orijinal ismi nereden çıktı diye araştırmadan önce, biz de tam olarak bilmiyorduk. İsim olarak İtalyanca olduğunu zannettiğimiz kelimenin etimolojik kökeni Fransızca çıktı. Meğerse “Passport” değil “Passeport” imiş orijinal hali. Bizi ilk şaşırtan bu oldu ama devamı da ilginç. İzmir’deki Pasaport gibi, bir çok liman kentinde var olan bölgelere aynı isim verildiğinden, bu kelimenin anlamında bulunan “Port” kısmını limanlara bağlamıştık. Ancak o da yanlış çıktı. Burada kullanılan “port” liman değil sur kapısı imiş. Zira eskiden beri limanlar normalde serbest giriş alanları imiş. Ancak limanlardan içeri şehir kapısından girmek için izin gerekirmiş.
İlk Pasaport nerede kullanıldı?
Tarihte bu tür bir belgenin varlığı ile ilgili ilk bilgi, belki şaşıracaksınız ama, Tevrat ve Zebur’u kapsayan Musevi kutsal kitabı olarak anılan “Tanah” da kullanılmış. Pers Kralı I. Artaxerxes‘in emrinde çalışan Nehemiah, kutsal kitaptaki metinlere göre, Kraldan kendisini “Yahudia” topraklarında ki yöneticilere tanıtması için bir yazı vermesini talep etmiş. Böylece başka krallıkta rahatlıkla dolaşabileceğini söylemiş. Bu sayede Jerusalem – Kudüs kentine gitmiş. Aslında bu belge tam olarak da bu oluyor. Kişinin kim olduğunu, hangi ülkenin bireyi olduğunu ve kimin izniyle sınır dışına çıktığını gösteren bir belge. Böylelikle pasaport tarihi için ilk başlangıç noktası olarak bu metni kabul etmiş oluyoruz.
Orta Çağ dönemlerinde ise İslam Halifelerinin, Müslümanlardan Zekat, Gayr-i Müslimlerden ise Cizye alınması karşılığında seyahat izin kağıdı verdiğini görüyoruz. Daha sonra ise ilk olarak İngiliz Kralı V. Henry, adamlarının başka ülkelere rahatlıkla girip çıkabilmeleri amacıyla bir evrak oluşturmuş. Hatta bu evraka yönelik ilk yazılı kayıt da “1414 yılı Parlamento kuralları” isimli belgede, 1540 yılında bulunmuş.
Osmanlı’nında “Sultan’ın İmparatorluğundan” diye sunulan bir Sınır Çıkış Belgesi var.
Sonraki dönemlerde özellikle matbaa ve tren yollarının gelişimi, seyahat kültürünün de yayılmasına sebep vermiş. Böylelikle sadece tüccarlar değil, gezip görmek isteyenler de (o zamanlar henüz turist kavramı yok) bu belgeye sahip olmaya başlamış.
Günümüz kullanımıyla Pasaport
Birinci Dünya Savaşı sonrası bol miktarda göç ve kaçış oluşunca, pasaport kavramı yeni bir kullanım amacına kavuşmuş. Kimliğini ispat edebilme. Bu yüzden sahte evraklardan kaçınmak için belgelere yüz fotoğrafı ve tasvir kısımları da eklenmiş. 50’li yaşlarda şişman çirkin ve benzeri. Tabii İngiliz vatandaşları bunun ne derece insanlık dışı bir uygulama olduğu konusunda 1920 yılında isyan edince, Milletler Ligi (Günümüz ismiyle Birleşmiş Milletler) 1920 – 1926 – 1927 yıllarında toplanarak bir kurallar silsilesi oluşturmuş. Ama günümüzdeki halini ancak 1980 yılında alabilmiş. Pasaport tarihinde en önemli gelişme de sonuç olarak bu tarihte gerçekleşmiş.
En Güçlü ve Güçsüz Pasaportlar
Pasaportların gücü veya güçsüzlüğü, kaç farklı ülke tarafından vize istenmeden giriş sağlayabilmesi ile ölçülüyor. Toplamda 199 ülkenin pasaportlarının karşılaştırıldığı listenin 2018 yılı güncellemesine göre dünyanın en değerli pasaportu 164 ülkeye vizesiz girebilen Singapur Pasaportu. İkinci sırayı 163 ülke ile Güney Kore, üçüncü sırayı 162 vizesiz giriş ile Almanya ve Japonya alıyor. Yani ticaret hala pasaport için önemli ve geçerli bir sebep.
Aynı şekilde en kötüler incelendiğinde Afganistan, Irak, Pakistan ve Suriye en güçsüz 4 ülke pasaportu olarak son sıraları paylaşıyor.
Efendim. Türkiye’mi dediniz. Sıralama da 111 ülkeye vizesiz girebilme özelliği ile 89. sırada.
Gelecekte belki pasaport tarihini etkileyecek daha değişik olaylar gerçekleşebilir. Belki de pasaportlar gereksiz evraklar olarak sadece tarihi bir belge olarak kalacaklar. Bakalım, zaman bize ne gösterecek.
